Η έννοια της μεταρρύθμισης είναι σύμφυτη με την έννοια της προσαρμογής στο σύγχρονο πολιτικοοικονομικό περιβάλλον, με στόχο τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της ανθρώπινης δράσης, προκειμένου να αυξηθεί η ευημερία των πολιτών μιας κοινωνίας, μιας χώρας ή μιας κοινότητας.

Βεβαίως, από μια μεταρρύθμιση δεν ωφελούνται όλοι οι πολίτες με τον ίδιο τρόπο και στον ίδιο βαθμό. Ομως η πρόθεση τουλάχιστον του μεταρρυθμιστή είναι να επιτευχθεί συνολικό όφελος, με προφανείς διαβαθμίσεις, αναλόγως της θέσης στην οποία βρίσκονται οι διάφορες κοινωνικές ομάδες. Παραδείγματος χάριν, η μεταρρύθμιση του συστήματος απόδοσης δικαιοσύνης, ώστε να επιταχυνθεί ο χρόνος έκδοσης των δικαστικών αποφάσεων, ωφελεί συνολικά την κοινωνία και ειδικότερα τους επιχειρηματίες που αποφασίζουν μια επένδυση και αντιμετωπίζουν διάφορες ενστάσεις ενώπιον των δικαστηρίων. Με την καθυστέρηση επιμηκύνεται ο χρόνος της επένδυσης και της οικονομικής απόδοσής της, χάνονται χρόνος και χρήμα και ίσως εξαφανίζεται και το όφελος για τον επιχειρηματία από τη συγκεκριμένη επένδυση, γιατί εν τω μεταξύ άλλαξαν τα δεδομένα της αγοράς. Ωστόσο, η μεταρρύθμιση αυτή μπορεί να ωφελεί το σύνολο της κοινωνίας, καθώς θα αυξηθεί η «ευημερία» της. Αλλά πιθανώς θα περιορίσει την «ευημερία» του δικαστικού κλάδου, που θα αναγκαστεί να αλλάξει συνήθειες.

Μια μικρότερης σημασίας μεταρρύθμιση μπορεί να είναι, π.χ., η διεύρυνση του ωραρίου των φαρμακείων, η οποία προφανώς αυξάνει την ευημερία των πολιτών, που θα εξυπηρετούνται καλύτερα, αλλά θα πιέσει τους φαρμακοποιούς οικονομικά, καθώς θα αναγκαστούν να προσλάβουν υπαλλήλους. Παρόμοιες περιπτώσεις μεταρρυθμίσεων είναι πολλές, όπου το σύνολο σχεδόν της κοινωνίας ωφελείται, αλλά μια επιμέρους επαγγελματική ομάδα «βλάπτεται» λιγότερο ή περισσότερο.

Το μέγα ερώτημα, συνεπώς, που τίθεται είναι γιατί αποτυγχάνουν συχνά οι μεταρρυθμίσεις ή δεν επιχειρούνται ποτέ, παρότι επωφελούνται από αυτές οι πολλοί και ζημιώνονται οι λίγοι ή ελάχιστοι.

Οφείλεται στην ικανότητα των επιμέρους επαγγελματικών ομάδων να αντιστέκονται στις μεταρρυθμίσεις λόγω της στενής σχέσης τους με την πολιτική εξουσία που επιχειρεί τη συγκεκριμένη μεταρρύθμιση, η οποία θεωρούν ότι τους ζημιώνει; Δηλαδή οφείλεται στη δύναμη των οργανωμένων ομάδων συμφερόντων, που «οχυρώνονται» πίσω από κεκτημένα συμφέροντα, όπως είναι μια από τις επικρατούσες ερμηνείες του φαινομένου;
Οφείλεται στον φόβο της πολιτικής εξουσίας να αντιμετωπίσει την αντίδραση των ομάδων συμφερόντων, προκειμένου να μην έχει πολιτικό κόστος στις επερχόμενες εκλογές, όπως συχνά συζητείται στον δημόσιο διάλογο;

Μήπως οφείλεται στην ίδια τη φύση της μεταρρύθμισης, που έχει ελάχιστους υποστηρικτές και πολλούς εχθρούς, μέχρι να φανούν τα οφέλη από αυτή; Συνεπώς οι μεταρρυθμίσεις, έστω κι αν προχωρήσουν νομοθετικά, δεν εφαρμόζονται ποτέ στην πράξη, καθώς «μπλοκάρονται» από αυτούς που θα έπρεπε να τις εφαρμόσουν.

Αν είναι έτσι τα πράγματα, τότε γιατί σε ορισμένες χώρες εφαρμόζονται και επιτυγχάνουν οι μεταρρυθμίσεις, ενώ σε άλλες παρουσιάζουν τεράστιες δυσκολίες, όπως, π.χ., στη χώρα μας;

Θα μπορούσε κανείς να αποδώσει αυτή τη διαφορά σε πολιτικούς παράγοντες που έχουν σχέση με την ιστορία και τις παραδόσεις κάθε χώρας. Ειδικότερα, στη χώρα μας θα μπορούσε να εξηγήσει κανείς τα τεράστια εμπόδια που συναντούν οι μεταρρυθμίσεις ιδίως τα τελευταία χρόνια, καθώς η έννοια της μεταρρύθμισης ταυτίστηκε στα μάτια των πολιτών με τη μείωση των μισθών και των συντάξεων και την αύξηση της φορολογίας.
Οι ιδιαίτερες δυσκολίες στην εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων στη χώρα μας θα μπορούσαν επίσης να εξηγηθούν από την έλλειψη ευρύτερων συναινέσεων, οι οποίες αδυνατούν να δημιουργηθούν λόγω της έντονης πολιτικής αντιπαράθεσης μεταξύ των κομμάτων εξουσίας. Επίσης, οι δυσκολίες αυτές μπορεί να οφείλονται στην αδυναμία συγκρότησης πλειοψηφικών ρευμάτων υπέρ οποιασδήποτε μεταρρύθμισης, πράγμα που αντικατοπτρίζει ίσως και τον κατακερματισμό των συμφερόντων των ηγετικών στρωμάτων της ελληνικής κοινωνίας που θα ήταν σε θέση να καθοδηγήσουν τους απλούς πολίτες, αν συμφωνούσαν μεταξύ τους.

Βεβαίως, η μεταρρύθμιση γενικώς αποτελεί ίσως τη δυσκολότερη άσκηση για μια οποιαδήποτε πολιτική εξουσία σε οποιαδήποτε χώρα. Από την αρχαία εποχή, οι διάφοροι συγγραφείς θεωρούν ότι η μεταρρύθμιση χρειάζεται προσοχή, επιμονή, πειθώ και κυρίως σταθερότητα στον στόχο από την πλευρά του μεταρρυθμιστή. Ας σημειωθεί, τέλος, ότι ο γνωστός σε όλους Μακιαβέλι στον «Ηγεμόνα» θεωρεί πολύ δύσκολη υπόθεση τη μεταρρύθμιση και για τον λόγο αυτό πιστεύει ότι αν κάποιοι ηγέτες την κατορθώσουν, τότε αυτοί είναι πολύ σπουδαίοι ηγέτες, που θα μείνουν στην ιστορία.

«Νέα Σελίδα», 29/04/2018