Ενα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη. Δεν είναι πλέον το φάντασμα του Κομμουνισμού, όπως έλεγε κάποτε το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο», αλλά σήμερα είναι το φάντασμα του εθνικισμού. Πράγματι, όσο πλησιάζουν οι ευρωεκλογές του Μαΐου 2019, τόσο πυκνώνουν οι ανησυχίες ότι η Ευρωβουλή που θα προκύψει θα έχει ισχυρό εθνικιστικό χρώμα με μεγάλη δόση λαϊκισμού.

Ακόμη και κόμματα συνδεδεμένα με το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, όπως αυτό του Ορμπαν στην Ουγγαρία, διαπερνώνται από ισχυρά εθνικιστικά χαρακτηριστικά, ενώ στη Γαλλία και την Ιταλία τα εθνικιστικά κόμματα έχουν αποσπάσει πολύ μεγάλα ποσοστά του εκλογικού σώματος. Από την άλλη, στη Γερμανία το Εναλλακτικό Κόμμα κερδίζει συνεχώς έδαφος και ήδη η δύναμή του φθάνει σε διψήφιο ποσοστό. Παρόμοια φαινόμενα, παρατηρούνται στην Αυστρία, την Πολωνία, τη Σουηδία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ολα ενισχύονται από την εθνικιστικού τύπου ρητορεία του Προέδρου Τραμπ και βρίσκουν έκφραση στην αντιευρωπαϊκή στάση των πολιτών που ψήφισαν έξοδο της Βρετανίας από την Ε.Ε.

Το ερώτημα που τίθεται προφανώς είναι πώς φθάσαμε έως εδώ. Ποια είναι τα βαθύτερα αίτια του εθνικιστικού φαινομένου στην Ευρώπη;

Οι ερμηνείες που έχουν δοθεί αποδίδουν το φαινόμενο στην οικονομική πολιτική που ασκήθηκε και ασκείται μέχρι σήμερα, η οποία περιορίζει το κοινωνικό κράτος και δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ενίσχυση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων μέσω του περιορισμού του μισθολογικού και μη μισθολογικού κόστους, τη μείωση της φορολογίας, την ελαστικοποίηση της αγοράς εργασίας και τη μείωση των κρατικών δαπανών. Μια οικονομική πολιτική που χαρακτηρίζεται από πολλούς με τον όρο «νεοφιλελευθερισμός» και κατηγορείται ότι διευρύνει τις κοινωνικές και γεωγραφικές ανισότητες, οι οποίες τροφοδοτούν τη ρητορική των «εθνικολαϊκιστών», που καταγγέλλουν τα «παραδοσιακά» κόμματα, χριστιανοδημοκρατικά και σοσιαλδημοκρατικά, ότι είναι υπεύθυνα για την πολιτική αυτή.

Την πραγματικότητα αυτή που διαμορφώθηκε, ως αποτέλεσμα κυρίως της άνισης ανάπτυξης στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, ενέτεινε το κύμα των μεταναστών, που πλημμύρισε τις ευρωπαϊκές χώρες και προκάλεσε «φόβο» στους εργαζομένους ότι θα χάσουν την εργασία τους και θα μειωθούν τα εισοδήματά τους, ενώ ταυτόχρονα ισχυροποίησε τα εθνικιστικά συναισθήματα αρκετών πολιτών μπροστά στον πιθανό κίνδυνο αλλοίωσης της εθνικής ταυτότητας.

Ταυτόχρονα, αρκετοί συγγραφείς αποδίδουν την άνοδο του εθνικισμού και του λαϊκισμού στα δεξιά και αριστερά του πολιτικού φάσματος, στην έλλειψη πραγματικής αντιπαλότητας μεταξύ των κεντροδεξιών και κεντροαριστερών κομμάτων, η οποία δεν μπόρεσε να κρατήσει «ζωντανή» τη σύγκρουση των αντίπαλων πολιτικών ιδεολογιών, πράγμα που αποτελεί και την ουσία της Δημοκρατίας. Η σύγκλιση των πολιτικών αυτών δυνάμεων στο «κέντρο» του πολιτικού συστήματος άφησε πολιτικό χώρο για τις «αντισυστημικές» πολιτικές δυνάμεις της άκρας Δεξιάς και της άκρας Αριστεράς. Κυρίως, όμως, της άκρας Δεξιάς, καθώς το «αριστερό» ιδεολόγημα κατέρρευσε πρόσφατα, ενώ έχουν απομακρυνθεί οι αναμνήσεις της καταστροφής, στην οποία μας οδήγησε η άνοδος των εθνικιστικών δυνάμεων της άκρας Δεξιάς στον Μεσοπόλεμο.

Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα δεν είναι άμοιρο αυτής της κατάστασης. Οχι μόνο λόγω της δημοσιονομικής λιτότητας που επιβλήθηκε από τις βορειότερες ευρωπαϊκές χώρες (με πρώτη τη Γερμανία) και «ενέπνευσε» τις αντίστοιχες εθνικές οικονομικές πολιτικές όλων των ευρωπαϊκών χωρών, αλλά και λόγω της ίδιας της φύσης του πολυεθνικού αυτού μορφώματος, η διακυβέρνηση του οποίου δεν μπορεί να γίνει παρά μόνο με συμβιβασμό μεταξύ δεξιών και αριστερών εθνικών προτιμήσεων.

Ομως, ο συμβιβασμός αυτός οδηγεί συχνά σε κεντρώες άχρωμες και καθαρά τεχνοκρατικές λύσεις, που δεν ικανοποιούν τους Ευρωπαίους πολίτες, οι οποίοι ψηφίζουν δεξιά ή αριστερά πολιτικά κόμματα, αλλά βλέπουν τελικά τις αποφάσεις να λαμβάνονται στο Κέντρο. Ισως, σε αυτό το έλλειμμα πολιτικής αντιπροσώπευσης, βρίσκεται και η μεγάλη αποχή των Ευρωπαίων πολιτών από τις ευρωεκλογές, αλλά και η προτίμησή τους σε αντιευρωπαϊκές πολιτικές δυνάμεις που υπόσχονται ότι θα δώσουν «εύκολες» εθνικές λύσεις σε παγκοσμιοποιημένα προβλήματα.

Η υπέρβαση των σημερινών δυσκολιών μπορεί να γίνει μόνο όταν κατορθώσει αυτό το πολυεθνικό οικοδόμημα της Ευρώπης να κυβερνηθεί με λιγότερη δημοσιονομική λιτότητα και να αποκτήσει περισσότερη ενότητα μεταξύ των κρατών-μελών, αλλά με σαφέστερη δημοκρατική αντιπαράθεση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μεταξύ των αντίπαλων ευρωπαϊκών πολιτικών ομάδων, ώστε οι αποφάσεις να έχουν καθαρότερο πολιτικό χρώμα.

Real News, 7 Απριλίου 2019