-Ποια ιεραρχείτε ως σημαντικότερα διαρθρωτικά προβλήματα του αγροτικού τομέα στην Ελλάδα;

Το σημαντικότερο διαρθρωτικό πρόβλημα είναι το χαμηλό επίπεδο επαγγελματικής εκπαίδευσης των αγροτών μας. Όσο υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης έχουν οι αγρότες, τόσο μεγαλύτερη είναι η επαγγελματική τους επιτυχία. Παρατηρούμε τους γεωπόνους, τους τεχνολόγους γεωπόνους και όσους έχουν, έστω, αγροτική εκπαίδευση μέσης σχολής να δημιουργούν αξιοζήλευτα αγροκτήματα. Ίσως ,θα μπορούσαν να συνδεθούν οι επιδοτήσεις με τη εκπαίδευση, ως ισχυρό κίνητρο εκπαίδευσης των νέων αγροτών.

Οι έλληνες αγρότες ,όμως, δεν έχουν ούτε αξιόπιστη συμβουλευτική στήριξη σε τεχνικό και σε διαχειριστικό επίπεδο. Οι υπηρεσίες των « γεωργικών εφαρμογών» έχουν εξαντλήσει τις δυνατότητές τους και δεν έχουν αντικατασταθεί με ένα δημόσιο ή/και ιδιωτικό δίκτυο συμβουλευτικής υποστήριξης/πληροφόρησης. Έτσι, οι έλληνες αγρότες προσπαθούν αβοήθητοι και χωρίς εκπαίδευση να ανταγωνισθούν τους ευρωπαίους συναδέλφους τους, που έχουν εδώ και δεκαετίες αυτές τις προϋποθέσεις.

Ένα ακόμη από τα χρονίζοντα διαρθρωτικά προβλήματα είναι ο μικρός και πολυτεμαχισμένος αγροτικός κλήρος, που παρά τους αναδασμούς, ξαναμοιράζεται στους κληρονόμους, ως εάν να ήταν απλώς περιουσιακό στοιχείο για οικιστική η τουριστική χρήση και όχι μια παραγωγική μονάδα που καταστρέφεται όταν τεμαχίζεται. Δυστυχώς δεν υπάρχουν ρυθμίσεις στο κληρονομικό δίκαιο για την απαγόρευση κατάτμησης της αγροτικής εκμετάλλευσης ,την προστασία της αγροτικής γης από άλλες χρήσεις και τη δημιουργία οικογενειακών εταιρικών σχημάτων κ.λ.π., όπως συμβαίνει σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες.

Το δυσκολότερο, όμως, πρόβλημα σήμερα είναι η ανανέωση των επαγγελματικών και συνεταιριστικών οργανώσεων. Οι έλληνες αγρότες είναι δύσπιστοι στη δημιουργία συλλογικών μορφών συνεργασίας, πράγμα που τους καταδικάζει σε θέση αδυναμίας σε σχέση με τα ιδιωτικά δίκτυα εμπορίας, με αποτέλεσμα να πωλούν σε χαμηλές τιμές στο «χωράφι» και να «φουσκώνουν» στο «ράφι» των σούπερ μάρκετ.

Ευτυχώς αναπτύσσεται η συμβολαιακή γεωργία, η οποία εξασφαλίζει στους αγρότες την πώληση των προϊόντων τους σε προκαθορισμένη ποιότητα και τιμή, ενώ ταυτόχρονα τους παρέχει συμβουλευτική στήριξη για την παραγωγή τους. Δεν μπορεί να εφαρμοσθεί, όμως, σ΄ όλες τις περιπτώσεις, παρά μόνο όταν τα αγροτικά προϊόντα χρειάζονται επεξεργασία και, βέβαια, όταν υπάρχουν μεγάλες εταιρείες αξιοποίησης της αγροτικής παραγωγής.

-Που αποδίδετε ότι είτε δεν επιλύονται τόσα χρόνια, είτε όταν γίνεται προσπάθεια αντιμετώπισής τους, συνήθως αυτή γίνεται αποσπασματικά, όχι κατά τον βέλτιστο τρόπο και με χρονική καθυστέρηση; Κατά την άποψή σας η επίλυση εξαρτάται κυρίως από την πολιτική βούληση, το ολοκληρωμένο σχέδιο ή τη χρηματοδότηση, που εκ των πραγμάτων είναι περιορισμένη στη συγκεκριμένη δημοσιονομική κατάσταση της χώρας;

Τα παραπάνω διαρθρωτικά προβλήματα της ελληνικής γεωργίας δεν αντιμετωπίζονται ουσιαστικά, γιατί δεν υπάρχει ιεραρχημένο πολιτικό σχέδιο με μακροχρόνια προοπτική από την πλευρά των κυβερνήσεων και ταυτόχρονα οι αγρότες μας δεν είναι έτοιμοι να δεχθούν τις αλλαγές που χρειάζονται για την επιτυχία του σχεδίου.
Οι συχνές αλλαγές κυβερνήσεων και, ακόμη περισσότερο Υπουργών Αγροτικής Ανάπτυξης και η ανυπαρξία τεκμηρίωσης των αλλαγών που απαιτούνται, σε συνδυασμό με την αδυναμία των αγροτικών οργανώσεων να πείσουν τους δύσπιστους και ελάχιστα εκπαιδευμένους αγρότες για την αναγκαιότητα των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, όπως έγινε σε άλλες χώρες, οδηγεί τις προσπάθειες σε αποτυχία. Προφανώς, στη σημερινή οικονομική κατάσταση, οι απαιτούμενες διαρθρωτικές αλλαγές γίνονται ακόμη δυσκολότερες, καθώς η χρηματοδότηση δεν επαρκεί ούτε για την συνέχιση της αγροτικής δραστηριότητας.

-Γίνεται συχνά συζήτηση για την αναγκαιότητα χάραξης μακροχρόνιας στρατηγικής στον πρωτογενή τομέα. Πού αποδίδετε εσείς ότι, παρά τις εξαγγελίες, αυτή δεν έχει γίνει πράξη μέχρι τώρα;

Όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω απαντούν σ’ αυτό το ερώτημα, καθώς καμιά μεταρρύθμιση δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί βραχυχρόνια, όπως, δυστυχώς, είναι ο ορίζοντας των Υπουργών Γεωργίας αλλά και των Κυβερνήσεων. Θα έπρεπε να συμφωνηθεί από όλους τους ενδιαφερομένους, διακομματικά, ένα λεπτομερές σχέδιο ανασυγκρότησης του αγροτικού τομέα και να εφαρμόζεται από τους εκάστοτε Υπουργούς χωρίς παρεκκλίσεις και αυτοσχεδιασμούς με έναν μόνιμο Υφυπουργό Γεωργίας και σταθερούς στη θέση τους, αξιοκρατικά επιλεγμένους Γενικούς Διευθυντές, όπως συμβαίνει σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και βέβαια στην Κύπρο.
Το μακροχρόνιο σχέδιο με τίτλο «Στρατηγική για την Αγροτική Ανάπτυξη της Ελλάδας» που εκπονήθηκε το 2004 από μια Ανεξάρτητη Επιτροπή Ειδικών ( Εκδ. Παπαζήση) είχε την τύχη όλων των σχετικών σχεδίων, δηλ. αχρηστεύτηκε από τους Υπουργούς Γεωργίας.

-Η κομβική σημασία του αγροτικού τομέα στην εθνική οικονομία φαίνεται ότι είναι αντιστρόφως ανάλογη με τη σημασία που δίνουν οι κυβερνήσεις στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, το οποίο άλλωστε είναι από τα τελευταία στην τάξη των υπουργείων. Λέγεται μάλιστα ότι ο ρόλος του εκάστοτε υπουργού περισσότερο προσομοιάζει σε «διαχειριστή των αγροτικών κινητοποιήσεων». Ποια είναι η άποψή σας;

Δυστυχώς έχετε δίκιο. Πολλές φορές έχουμε δημόσια εκφράσει την άποψη ότι στην ελληνική πολιτική ζωή επιτυχημένος Υπουργός Γεωργίας θεωρείται αυτός που στη διάρκεια της θητείας του δεν ξεσηκώθηκαν οι αγρότες. Δηλαδή αυτός που κατόρθωσε να συγκαλύψει τα προβλήματα της ελληνικής γεωργίας, εφαρμόζοντας πολιτική και κοινωνική διαχείριση των αγροτικών κινητοποιήσεων, ακόμη και με παράνομες επιδοτήσεις. Με τον τρόπο αυτό είναι προφανές ότι δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπισθούν τα διαρθρωτικά προβλήματα του ελληνικού αγροτικού τομέα, παρά μόνο να «καταπραϋνθούν» κάθε φορά τα άμεσα και πιεστικά εισοδηματικά προβλήματα των αγροτών.

-Στις φετινές αγροτικές κινητοποιήσεις κυρίαρχα θέματα από την πλευρά των αγροτών ήταν οι επιβαρύνσεις που συνεπάγονται γι’ αυτούς το νέο φορολογικό και ασφαλιστικό τους καθεστώς. Πως κρίνετε εσείς τα νέα μέτρα για τους αγρότες;

Στη σημερινή συγκυρία, όπου το εισόδημα του μέσου αγρότη παραμένει κατά 50-60% χαμηλότερο από αυτό του μέσου εργαζομένου στους άλλους τομείς της οικονομίας, η αντιμετώπιση των αγροτών, ως να είναι συνήθεις επαγγελματίες, είναι άδικη. Εξίσου άδικο, αλλά και ανίσχυρο να συλλάβει τα αγροτικά εισοδήματα είναι το σύστημα φορολόγησης των αγροτών με βιβλία Β΄ κατηγορίας- εσόδων εξόδων. Σχεδόν σε καμιά χώρα δεν εφαρμόζεται αυτό το σύστημα γιατί είναι εξαιρετικά ακατάλληλο για την αγροτική δραστηριότητα καθώς δεν μπορεί να καταγράψει με αντικειμενικό τρόπο τα εισοδήματα όλων των αγροτών. Έτσι, οι συντελεστές φορολογίας και ασφαλιστικών εισφορών, πέρα από το γεγονός ότι είναι υπερβολικοί στη σημερινή συγκυρία, εφαρμόζονται με βάση το «απροσδιόριστο» εισόδημα των αγροτών και συνεπώς εμπεριέχουν μεγάλες αδικίες.

-Αλήθεια, συμμερίζεσθε την άποψη ότι οι αγρότες είναι περισσότερο ευνοημένοι σε σχέση με άλλες επαγγελματικές ομάδες; Οι υποστηρικτές αυτής της άποψης αναφέρουν χαρακτηριστικά πως έπρεπε να έλθει το 3ο Μνημόνιο για να επιβαρυνθούν οι αγρότες, τα πρώτα δύο σχεδόν δεν τους άγγιξαν…

Η άποψη ότι οι αγρότες είναι ευνοημένοι σε σχέση με άλλες κατηγορίες εργαζομένων στην περίοδο της κρίσης είναι παραπλανητική. Αν όλοι οι αγρότες είχαν σταθερά και ανάλογα εισοδήματα με τους άλλους εργαζομένους, δεν θα είχαν θεσπισθεί αγροτικές επιδοτήσεις σε όλες τις χώρες του κόσμου και βέβαια στην ΕΕ. Ήδη αναφέρθηκε ότι το εισόδημα του μέσου αγρότη είναι 50-60% του εισοδήματος του μέσου εργαζομένου στους άλλους τομείς της οικονομίας. Προφανώς υπάρχουν και «πλούσιοι» αγρότες, αλλά είναι αμφίβολο αν αποτελούν το 10% του συνόλου.

-Μεγάλη συζήτηση γίνεται και για το αν οι επιδοτήσεις που εισέρευσαν από την ΕΟΚ/ ΕΕ ωφέλησαν ή έβλαψαν σε τελική ανάλυση την ελληνική γεωργία. Ποια είναι η εκτίμησή σας; Συμμερίζεσθε την άποψη ότι οι επιδοτήσεις σε συνδυασμό με την εισροή φθηνού εργατικού δυναμικού από τη δεκαετία του ’90 και μετά συνετέλεσαν στη δημιουργία του «αγρότη του καναπέ» ή «αγρότη του καφενείου», δηλαδή εκείνου που εισπράττει χωρίς να παράγει;

Είναι γεγονός ότι στην ελληνική γεωργία εισέρρευσαν άφθονες ευρωπαϊκές επιδοτήσεις από την ΚΑΠ που φθάνουν μέχρι σήμερα τα 70 δις ευρώ περίπου. Οι επιδοτήσεις αυτές άλλαξαν τη μορφή της ελληνικής υπαίθρου και συγκράτησαν τον αγροτικό πληθυσμό περιορίζοντας την ανεργία στις πόλεις. Όμως ο τρόπος που οι ελληνικές κυβερνήσεις χρησιμοποίησαν τις επιδοτήσεις αυτές προκειμένου να μεγιστοποιήσουν την πρόσκαιρη εισοδηματική ευημερία των αγροτών, χωρίς προϋποθέσεις και ελέγχους, οδήγησαν τους αγρότες στον εφησυχασμό, την επενδυτική αδράνεια και την αδιαφορία για τον εκσυγχρονισμό της παραγωγικής διαδικασίας .
Η είσπραξη επιδοτήσεων, ακόμη και με αθέμιτους τρόπους, προκάλεσε ένα φαινόμενο με διπλή όψη: Από τη μια πλευρά δημιούργησε μια πρόσκαιρη εισοδηματική ευημερία σε μεγάλα στρώματα αγροτών, κυρίως των πεδινών περιοχών, με αποκορύφωμα τους «αγρότες του καναπέ». Από την άλλη πλευρά προκάλεσε υποχώρηση της ανταγωνιστικότητας της αγροτικής παραγωγής με αποτέλεσμα να μειωθεί ο βαθμός κάλυψης των αγροτικών εισαγωγών από εξαγωγές, από 120% πριν την ένταξη στην ΕΕ σε 50% τα τελευταία χρόνια.

Η ελληνική αγροτική παραγωγή καθηλώθηκε στα επίπεδα του 1980 και δεν ακολούθησε την αύξηση της κατανάλωσης ζωικών προϊόντων από τον ελληνικό πληθυσμό, όπως ήταν αναμενόμενο καθώς βελτιώνονταν το βιοτικό του επίπεδο. Ο ελληνικός αγροτικός τομέας δεν μπόρεσε να αντέξει τον ανταγωνισμό των εισαγομένων χωρίς δασμούς αγροτικών προϊόντων.

Όσο για την εισροή φθηνών αγροτικών χεριών από τους βόρειους γείτονές μας στη δεκαετία του ’90, αυτή είχε και θετικά και αρνητικά αποτελέσματα. Θετικά, γιατί ενίσχυσε στην ανταγωνιστικότητα της ελληνικής παραγωγής μειώνοντας το κόστος, ταυτόχρονα όμως, καθυστέρησε τον εκσυγχρονισμό της γεωργίας με σύγχρονα συστήματα παραγωγής και συλλογής. Ταυτόχρονα περιόρισε το οικογενειακό εισόδημα καθώς τα μέλη της οικογένειας σταμάτησαν να εργάζονται στην αγροτική εκμετάλλευση , επειδή προσφερόταν ξένη φθηνά αμειβόμενη εργασία.

-Με την εμπειρία σας, θα συμβουλεύατε ένα νέο άνθρωπο να αναζητήσει επαγγελματική διέξοδο στον πρωτογενή τομέα; Αν ναι, ποιον ή ποιους τομείς θα του συστήνατε και τι συμβουλές γενικότερα θα του δίνατε;

Η επαγγελματική απασχόληση με τη γεωργία έχει προοπτική αρκεί αυτός που θα αναλάβει μια αγροτική εκμετάλλευση να εφαρμόσει μεθοδικά τα ακόλουθα σημεία.
1) Να αποκτήσει πολύ καλή επαγγελματική εκπαίδευση και να εξασφαλίσει συνεχή επιμόρφωση και συμβουλευτική στήριξη.
2) Να επιλέξει τα προϊόντα με εξασφαλισμένη τη ζήτηση, κατάλληλα για το έδαφος και το κλίμα της περιοχής.
3) Να χρησιμοποιήσει νέες τεχνολογικές μεθόδους παραγωγής για καλή ποιότητα και χαμηλό κόστος.
4) Να επιδιώξει την άριστη οικονομική διαχείριση της εκμετάλλευσής (επιχείρησής) του.
5) Να φροντίσει ώστε να μπορεί να διαθέτει την παραγωγή του σε ικανοποιητικές τιμές.

Δημοσιεύθηκε στο ένθετο AGRICOLA της «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ», 29 Μαίου 2016